Kortyzol – hormon stresu i jego wpływ na zdrowie

Gdy się stresujesz, Twój organizm wytwarza go w większej ilości. O czym mowa? Oczywiście o kortyzolu. To hormon stresu zaliczany do grupy glikokortykosteroidów. Jego wytwarzanie to zadanie dla kory nadnerczy. Sprawdź, jak kortyzol wpływa na Twoje zdrowie i jak zbadać jego poziom w organizmie.

Walcz lub uciekaj

W sytuacji stresowej masz do wyboru dwa wyjścia: ucieczkę lub walkę. Twój organizm rozpoczyna szereg reakcji, których zadaniem jest utrzymanie Cię w gotowości do działania. Jednym z powodów takiej postawy jest wzmożona produkcja kortyzolu. Sporadyczny stres, w małej ilości, nie stanowi zwykle powodu do niepokoju. Zagrożeniem dla równowagi organizmu jest przewlekły stres i tym samym utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu. Z drugiej strony, niedobór kortyzolu również niesie za sobą konsekwencje zdrowotne.

Kortyzol – za co odpowiada hormon stresu?

Kortyzol mobilizuje organizm do działania. Gdy jego poziom wzrasta, zwiększa się stężenie glukozy we krwi. Naczynia krwionośne się zwężają, a serce szybciej bije. Rośnie także ciśnienie tętnicze krwi. Kortyzol uwalnia wapń z kości, pobudza mięśnie do pracy. Działa także przeciwzapalnie. Odpowiada również za zatrzymywanie soli w organizmie.

Jakie są przyczyny wysokiego kortyzolu?

Nadmiar kortyzolu określany jest mianem hiperkortyzolemii. Powodem takiej sytuacji jest zazwyczaj przewlekły stres. Jednak warto dodać, że nie jest to jedyny czynnik wpływający na Twój poziom kortyzolu w organizmie.

• Wysoki kortyzol może być efektem długotrwałego stosowania leków sterydowych.
• Nadmiar kortyzolu bywa też powiązany z guzami nadnerczy lub przysadki mózgowej.
• Badanie kortyzolu może mieć zawyżony wynik u osób cierpiących na zaburzenia lękowe, depresję oraz u osób po ciężkim wysiłku fizycznym.
• Wysoki kortyzol jest także diagnozowany u osób z zespołem Cushinga.

Objawy nadmiaru kortyzolu u kobiet i mężczyzn

Podwyższony poziom kortyzolu wiąże się z obniżeniem samopoczucia chorego, wpływa także na jego wygląd zewnętrzny. Wiesz, co to brzuch kortyzolowy? To termin określający odkładanie się tkanki tłuszczowej wokół brzucha – występuje on u osób bez nadwagi, ale właśnie z nadmiarem kortyzolu w organizmie. Z kolei osoby cierpiące na zespół Cushinga mają charakterystyczną sylwetkę ciała z odkładającym się nadmiarem tkanki tłuszczowej wokół brzucha, na twarzy oraz karku.

Inne charakterystyczne objawy nadmiaru kortyzolu to przede wszystkim uczucie zmęczenia, wzmożone pragnienie i większa częstotliwość oddawania moczu. Osoby z wysokim kortyzolem często mają kłopoty z pamięcią. Ich układ odpornościowy gorzej pracuje, dlatego są podatne na infekcje. Nie bez znaczenia jest także wpływ hormonu stresu na sen i wagę. Nadmiar kortyzolu sprzyja zaburzeniom snu. Jeśli chodzi o wagę, wspomnieliśmy już o brzuchu kortyzolowym. Warto dodać, że na problemy z kortyzolem może wskazywać wzrost wagi, mimo stosowania odpowiedniej diety i dbania o aktywność fizyczną.

Wysoki kortyzol może powodować u kobiet zaburzenia miesiączkowania, a u mężczyzn obniżać libido.

Sprawdź: zaburzenia hormonalne u kobiet oraz zaburzenia hormonalne u mężczyzn.

Niedobór kortyzolu – czy to problem?

Niedobór kortyzolu najczęściej jest powiązany z chorobą Addisona. Chorzy skarżą się na uczucie zmęczenia, gorszą tolerancję wysiłku fizycznego. Mają dolegliwości związane z niskim ciśnieniem tętniczym krwi, w tym skłonność do omdleń i zasłabnięć. Niedobór kortyzolu może objawiać się apetytem na słone przekąski, przebarwieniami skórnymi oraz problemami trawiennymi (nudności, wymioty, biegunka).

Jak zbadać poziom kortyzolu w organizmie?

Aby zbadać kortyzol, wystarczy zgłosić się na badania laboratoryjne. Lekarz może zlecić jednorazowe badanie kortyzolu lub kilkukrotne jego powtórzenie w ciągu dnia, aby ocenić rytm dobowego wydzielania kortyzolu. Jak zbadać kortyzol? Możliwości jest kilka – badanie z krwi, moczu oraz śliny. Diagnostyka musi zostać przeprowadzona w określonych porach dnia. Największe stężenie kortyzolu we krwi występuje rano, najniższe w nocy.

Jak przygotować się do badania kortyzolu?

Hormon stresu nie lubi… stresu. Dzień przed badaniem zadbaj o odpoczynek i regenerację. Wyśpij się, unikaj intensywnego wysiłku fizycznego. Osoby stosujące leki sterydowe, zostaną poproszone o ich odstawienie. 

Jeśli czeka Cię badanie kortyzolu ze śliny, staw się w laboratorium na czczo. Nie pij nic, nie żuj gumy i nie myj zębów przed pobraniem próbki śliny.

Badanie kortyzolu z krwi wymaga bycia na czczo. Przed pobraniem krwi wypij szklankę niegazowanej wody, aby rozrzedzić krew.

Dobową zbiórkę moczu do badania kortyzolu wykonuj zgodnie z zaleceniami lekarza. Zapisuj czas mikcji, w trakcie badania postaw na lekkostrawną dietę i nie pij alkoholu.

Pamiętasz o regularnych badaniach kontrolnych? W Premium Medical przygotowaliśmy dla Ciebie przegląd stanu zdrowia!

Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Staraj się ograniczyć stres w życiu codziennym. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne, sport, spotkania z bliskimi, hobby. Stosuj zdrową dietę, unikaj używek. Zwróć uwagę na higienę snu – śpij 8 godzin dziennie, a przed snem odkładaj telefon na bok. Zbadaj poziom magnezu, być może będziesz potrzebować uzupełnić jego zapasy dietą lub suplementacją. W sytuacjach stresowych warto sięgnąć po melisę.

Jeśli chcesz sprawdzić, czy hormon stresu nie przejął kontroli nad Twoim zdrowiem i samopoczuciem, umów się na konsultację do specjalisty. W naszej klinice przyjmuje doświadczony endokrynolog w Warszawie. Na wizytę możesz umówić się wygodnie online. Badanie kortyzolu wykonasz na miejscu, w naszym laboratorium. Zapraszamy!

Bibliografia

1. lek. Paweł Herman, Kortyzol – co to, badanie, norma, przyczyny podwyższonego i obniżonego stężenia, mp.pl, data dost. 21.10.2025r.
2. Nicola Musiała i in., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie. Diagn Lab. (2018);54(1):29-36.
3. Bartosz Bagrowski, Szkodliwy wpływ długotrwałego stresu na stan układu ruchu [w:] Edukacja biologiczna i środowiskowa, 3/2018.
4. Brzuch kortyzolowy – tyjemy ze stresu, termedia.pl, data dost. 21.10.2025r.