Czynniki ryzyka związane ze zdrowiem i chorobami. Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?

Żyjemy dłużej, ale intensywniej. Mamy większą świadomość zdrowotną, jednak wciąż zapominamy o badaniach kontrolnych. Współczesna medycyna ma nam wiele do zaoferowania. Znając czynniki ryzyka chorób, możemy zadbać o swoją zdrową przyszłość. W jaki sposób? Dowiedz się, jakie czynniki ryzyka zdrowotnego Cię dotyczą i jak je wyeliminować lub ograniczyć.

Co to znaczy czynniki ryzyka?

Czynniki ryzyka to cechy, zachowania lub stany, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju choroby lub wystąpienia obrażeń. Ich lista jest długa, a żeby je lepiej zrozumieć, warto zapoznać się z ich podziałem. Ten podstawowy to rozróżnienie na czynniki modyfikowalne i niemodyfikowalne. Na pierwszą z grup czynników masz wpływ – możesz zmienić swój styl życia czy dietę. Czynniki niemodyfikowalne są niezależne od Ciebie. Mowa m.in. o Twoim wieku, płci czy obciążeniu rodzinnym.

Czynniki ryzyka chorób można także pogrupować w 5 kategoriach. Co ważne, są one od siebie zależne. Występowanie jednego z nich bywa powodem pojawieniem się kolejnego i tak koło się zamyka. Nie oznacza to jednak, że możesz się temu jedynie biernie przyglądać, ale o tym za chwile.

Co zalicza się do czynników ryzyka zachorowania?

• Czynniki demograficzne to czynniki związane z ogółem populacji. Mowa o m.in. wieku, płci, miejscu zamieszkania, poziomie wykształcenia czy dochodach.
• Czynniki behawioralne to czynniki skupiające się na zachowaniu. W tej grupie znajdują się zatem czynniki ryzyka chorób, na które masz wpływ. Są to m.in. palenie tytoniu czy siedzący tryb życia.
• Czynniki fizjologiczne to czynniki dotyczące Twojego organizmu, Twoje cechy biologiczne. Zatem biorąc pod uwagę fizjologiczne czynniki ryzyka, przykłady będą obejmować m.in. nadwagę i otyłość, podwyższone ciśnienie krwi czy podwyższony poziom cholesterolu we krwi.
• Czynniki genetyczne to czynniki związane z Twoją genetyką. Możesz odziedziczyć mutacje genów i predyspozycje do rozwoju chorób.
• Czynniki środowiskowe to jedna z najliczniejszych grup. Są to zarówno czynniki o charakterze ekonomicznym, jak i m.in. kwestie związane z ryzykiem zawodowym, narażenie na działanie substancji toksycznych, smog.

Najważniejsze czynniki ryzyka chorób

Jednym z głównych zagrożeń zdrowia są obecnie choroby przewlekłe, w tym cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego oraz nowotwory. Statystyki nie są optymistyczne, a problem jest globalny. Według WHO w 2022 roku 1 na 8 osób zmagała się z otyłością, a 31% dorosłych nie dbało o wystarczającą aktywność fizyczną. W 2019 roku nadciśnienie tętnicze zdiagnozowano u 1,3 miliarda dorosłych na całym świecie.

WHO wyróżniło 4 główne powody, które prowadzą do zmian w organizmie, zwiększając ryzyko chorób. Te powody, czyli czynniki ryzyka, to nieodpowiednia dieta, brak ruchu, picie alkoholu oraz palenie tytoniu. Ich występowanie wiąże się z rozwojem nadwagi/otyłości, zwiększeniem ciśnienia krwi, zwiększeniem poziomu glukozy we krwi oraz zwiększeniem poziomu cholesterolu we krwi.

Jednak to nie wszystkie czynniki ryzyka chorób. Wpływ na Twoje zdrowie mają także m.in. stres, brak snu, niedowaga w dzieciństwie czy odbywanie stosunków seksualnych bez zabezpieczeń.

Co wiemy o czynnikach ryzyka zdrowia?

Świadomość społeczeństwa na temat czynników ryzyka zdrowia jest uzależniona m.in. od wieku, wykształcenia czy pochodzenia. Cieszy fakt, że coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z tego, że ma spory wpływ na swoje zdrowie w przyszłości. Wielu z nas doskonale wie, jakie zagrożenie dla zdrowia niesie chociażby palenie tytoniu, nadwaga czy zła dieta. Jednak wciąż są pewne czynniki, które niekoniecznie wiążemy z ryzykiem konkretnej choroby.

Doskonałym tego przykładem są choroby układu krążenia. Z pewnością wiesz, że na ich rozwój może wpływać nadciśnienie, palenie tytoniu czy brak ruchu. Jednak czynnikiem ryzyka jest także cukrzyca typu 2.

W przypadku chorób układu oddechowego na pierwszym miejscu na pewno wymienimy takie czynniki ryzyka, jak palenie tytoniu i zanieczyszczenie powietrza. Jednak ryzyko choroby zwiększa również otyłość, picie alkoholu czy nadmiar tkanki tłuszczowej wokół szyi. Z pewnością zaskoczeniem dla wielu osób będzie fakt, że zwiększenie ryzyka zachorowania może wpływać… przyjmowanie leków uspokajających i nasennych.

Wiele mitów krąży także wokół nowotworów. Wbrew pozorom, aż 90% zachorowań na nowotwory to tzw. nowotwory sporadyczne, czyli niezwiązane z dziedziczeniem mutacji genów.

Czynniki ryzyka zdrowia a czynniki ochronne

Przeciwieństwem czynników ryzyka chorób są czynniki ochronne. Mowa o cechach lub zachowaniach, które wpływają na zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwoju choroby. I w tym przypadku bardzo ważne jest szerzenie świadomości społeczeństwa na temat zdrowego stylu życia oraz badań profilaktycznych.

O tym, w jaki sposób zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby nowotworowej przypomina Europejski Kodeks Walki z Rakiem. To 12 sposobów na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka. Jednak stosując się do nich, zadbasz nie tylko o profilaktykę nowotworową, ale i ogólny stan zdrowia, zmniejszając ryzyko wystąpienia innych chorób przewlekłych. O czym musisz pamiętać?

Europejski Kodeks Walki z Rakiem to eliminacja lub redukcja czynników ryzyka zdrowia i zastąpienie ich czynnikami ochronnymi.

1. Ogranicz/wyeliminuj picie alkoholu.
2. Nie pal tytoniu.
3. Unikaj przebywania w pomieszczeniach, w których występuje dym tytoniowy.
4. Dbaj o utrzymanie prawidłowej masy ciała.
5. Zwróć uwagę na to, co jesz. Jeśli nie masz przeciwwskazań zdrowotnych, Twoja dieta powinna być oparta na warzywach, owocach, produktach pełnoziarnistych oraz roślinach strączkowych. Ogranicz spożycie soli, cukru, przetworzonego mięsa i wysokoprzetworzonej żywności.
6. Zadbaj o aktywność fizyczną.
7. Przestrzegaj zaleceń związanych ze szczepieniem ochronnym dzieci przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B oraz wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV.
8. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Osłaniaj ciało i głowę, stosuj produkty z filtrami przeciwsłonecznymi.
9. Sprawdź, czy jesteś narażony na naturalne promieniowanie związane z wysokim stężeniem radonu.
10. Stosuj ochronę przed substancjami rakotwórczymi – zadbaj o higienę i bezpieczeństwo w miejscu pracy.
11. Bierz udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, a w przypadku kobiet również w badaniach kontrolnych raka piersi oraz raka szyjki macicy.
12. Kobiety powinny pamiętać o ograniczeniu stosowania hormonalnej terapii zastępczej i jeśli to możliwe – po urodzeniu dziecka, karmić je piersią.

Oszacuj ryzyko zdrowotne – zbadaj się!

Kluczowym elementem profilaktyki zdrowotnej są badania kontrolne. Regularna diagnostyka obejmuje głównie badania laboratoryjne z krwi, badania obrazowe, endoskopowe, cytologiczne. Ich wybór jest uzależniony od płci, wieku, wywiadu rodzinnego i stanu zdrowia pacjenta. Aby mieć pewność, że Twoja profilaktyka jest kompleksowa, postaw na pakiet indywidualny w oparciu o czynniki ryzyka. Przygotowaliśmy dla Ciebie komplet badań, które wykonasz w całości w naszej klinice. Rodzaj diagnostyki jest dopasowany do Twoich potrzeb, podobnie jak wybór konsultacji specjalistycznych, które odbędziesz w ramach pakietu.

Osoby mające podejrzenie lub rozpoznanie choroby uwarunkowanej genetycznie zapraszamy na konsultacje z genetykiem w Warszawie. Pamiętaj, że chociaż nie masz wpływu na to, czy odziedziczysz mutacje genów, to możesz zrobić wiele, aby zadbać o profilaktykę i tym samym zmniejszyć ryzyko choroby. Dotyczy to nie tylko Ciebie, ale również Twoich dzieci. Jeśli planujesz potomstwo lub jesteś w ciąży, zgłoś się do specjalisty, który sprawdzi ryzyko choroby genetycznej u dziecka.

Dowiedz się: jakie są najczęstsze wady genetyczne płodu.

Znając czynniki ryzyka zdrowia, możesz podjąć odpowiednie kroki w celu poprawy swojego stylu życia i profilaktyki zdrowotnej. Zgłoś się do nas na badania i/lub konsultacje – nasz doświadczony zespół medyczny to gwarancja najwyższej jakości kompleksowej opieki medycznej dla pacjentów w każdym wieku.

Bibliografia:

1. Bartoszek A, Kocka K, Dejneka J, Ślusarska B, Rząca M. Socio-demographic differentiation of selected risk factors in a group of patients with respiratory system diseases. Medical Studies/Studia Medyczne. 2017;33(1):31-39. doi:10.5114/ms.2017.66954.
2. WHO: Noncommunicable diseases: Risk factors and conditions, who.int, data dost.19.12.2024r.
3. Surma S, Szyndler A, Narkiewicz K, Świadomość wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji młodych osób, Choroby Serca i Naczyń 2017, 14 (4), 186–193.
4. Słownik pojęć medycznych, zdrowie.pap.pl, data dost. 19.12.2024r.